ხატება და მსგავსება - მიტროპოლიტი კალისტე უეარი

"ღმერთის დიდება ადამიანია" ადასტურებს თალმუდი (Dorech Eretz Zutta 10,5) და წმ. ირინეოს ლიონელიც იმავეს აცხადებს: "ღმერთის დიდება ცოცხალი ადამიანია". ადამიანია ღმერთის ქმნილების ცენტრი და გვირგვინი. ადამიანის უნიკალური მდგომარეობა სამყაროში ყველაზე უფრო მეტად იმ ფაქტით აღინიშნება, რომ ის ღმერთის "ხატებად და მსგავსებადაა" შექმნილი (შეს. 1:26). ადამიანი ღმერთის უსასრულო თვითგამოცხადების სასრული გამოხატულებაა.

ხანდახან ბერძენი საეკლესიო მამები ღმერთის ხატებას ადამიანში უკავშირებენ მისი ბუნების მთლიანობას, რომელიც განიხილება როგორც სულის, სამშვინველისა და სხეულის სამერთობა. სხვა შემთხვევებში ისინი ხატებას ადამიანის უმაღლეს ასპექტს, მის სულს ან სულიერ ინტელექტს უკავშირებენ, რომლის საშუალებითაც ის ღმერთის ცოდნასა და მასთან ერთობას მოიპოვებს. უმთავრესად, ღმერთის ხატება ადამიანში აღნიშნავს ყველაფერს, რაც ადამიანს ცხოველისაგან განასხვავებს, რითაც ადამიანი სრული და ჭეშმარიტი აზრით პიროვნება ხდება, შინაგანი თავისუფლებით დაჯილდოვებული, კეთილისა და ბოროტის გარჩევის უნარის მქონე ზნეობრივი არსება.

თავისუფალი არჩევანის ასპექტი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ადამიანის, როგორც ღმერთის ხატად შექმნილის გაგებისათვის. ღმერთი თავისუფალია და ასევეა ადამიანიც. არის რა თავისუფალი, თითოეული ადამიანი ღმერთის ხატებას თავის თავში სხვადასხვაგვარად ახორციელებს.

ადამიანები არ არიან სათვლელი ჩხირები, რომელთა ერთმანეთში გაცვლაა შესაძლებელი, არც მანქანის ნაწილები, რომელთა გამოცვლა შეიძლება. თითოეული მათგანი თავისუფალი, განუმეორებელი და განუზომლად ძვირფასია. პიროვნებების რაოდენობრივად შეფასება არ შეიძლება: არავითარი უფლება არა გვაქვს ვიფიქროთ, რომ ერთი რომელიმე პიროვნება უფრო ფასეულია ვიდრე მეორე, ან ათი პიროვნება აუცილებლად უფრო ძვირფასია ვიდრე ერთი. ასეთი ანგარიში ნამდვილი პიროვნულობის შეურაცხყოფაა. თითოეული პიროვნება შეუცვლელია და, მაშასადამე, თვით ის უნდა განვიხილოთ როგორც საბოლოო მიზანი და არა როგორც მისი მიღწევის საშუალება. თითოეული უნდა განიხილებოდეს არა როგორც ობიექტი, არამედ როგორც სუბიექტი. თუ ჩვენ ადამიანებს მოსაწყენად და მომაბეზრებლად ვთვლით, ეს ნიშნავს, რომ ჯერ არ შეგვიღწევია არც საკუთარი და არც სხვისი ჭეშმარიტი პიროვნულობის სიღრმეებში, სადაც არ არსებობს სტერეოტიპები, არამედ სადაც თითოეული ადამიანი უნიკალურია.

ბევრი ბერძენი საეკლესიო მამა, თუმცა არა ყველა, ერთმანეთისაგან განასხვავებს ღმერთის "ხატებასა" და "მსგავსებას" ადამიანში. მათთვის, ვინც ამ ორ ტერმინს განასხვავებს, ხატება აღნიშნავს ადამიანის ღმერთში სიცოცხლის პოტენციალს, მსგავსება კი ამ პოტენციალის განხორციელებას. ხატებაა ის, რასაც ადამიანი დასაწყისშივე ფლობს და რაც მას საშუალებას აძლევს სულიერ გზაზე სვლას შეუდგეს. მსგავსება კი ის, რისი მიღწევის იმედიც მას ამ გზის დასასრულს აქვს. ორიგენეს სიტყვებით რომ ვთქვათ - "ადამიანმა მიიღო ხატებად ყოფნის პატივი მაშინ, როდესაც ის თავდაპირველად ღმერთმა შექმნა, ხოლო ღმერთის მსგავსების მთელი სრულყოფილება კი მიენიჭება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ყველაფერი დასრულდება". ყველა ადამიანი ღმერთის ხატებადაა შექმნილი, როგორი გარყვნილი ცხოვრებითაც არ უნდა ცხოვრობდეს ის. ამ შემთხვევაში მასში ხატება მხოლოდ გაფერმკრთალდება, თუმცა მთლიანად მაინც არ იკარგება, ხოლო სრულ მსგავსებას კი მხოლოდ ნეტარნი აღწევენ მომავალ საუკუნეში ცათა სასუფეველში.

წმ. ირინეოს ლიონელი წერს, რომ თავდაპირველად, როდესაც ადამიანი შეიქმნა, ის იყო როგორც "პატარა ბავშვი" და საჭიროებდა ზრდას, სანამ სრულყოფილებას მიაღწევდა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, როდესაც ადამიანი შეიქმნა, ის იყო უმანკო და ჰქონდა სულიერი განვითარების უნარი ("ხატება"). მაგრამ, მისი განვითარება გარდაუვალი არ იყო და ავტომატურად არ მოხდებოდა. ადამიანი მოწოდებული იყო თავისი თავისუფალი ნების სწორად გამოყენებით, ნელა და თანდათან წინსვლით, ღმერთის მადლის მოქმედებით გამხდარიყო სრულყოფილი ღმერთში ("მსგავსება"). აქ ჩანს თუ როგორ შეიძლება ადამიანის, როგორც ღმერთის ხატად შექმნილის ცნების განმარტება დინამიური და არა სტატიური აზრით. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ადამიანს თავიდანვე მინიჭებული ჰქონდა სრულად განხორციელებადი სრულყოფილება უმაღლესი სიწმინდისა და ცოდნის მიღწევის შესაძლებლობით, არამედ იმას, რომ მას უბრალოდ მიეცა საშუალება გაზრდილიყო ღმერთთან სრული თანამეგობრობის მიღწევამდე. ხატება-მსგავსების განსხვავება, რა თქმა უნდა, არ გულისხმობს რაიმე "ევოლუციის თეორიის” მიღებას, თუმცა არც შეუთავსებელია ასეთ თეორიასთან.

ხატება და მსგავსება აღნიშნავენ ორიენტაციას, ურთიერთობას, როგორც ფილიპ შერარდი ამბობს, "თვით ადამიანის იდეა გულისხმობს ურთიერთობასა და კავშირს ღმერთთან". რწმენა იმისა, რომ ადამიანი ღმერთის ხატებადაა შექმნილი, ნიშნავს იმის რწმენას, რომ ადამიანი ღმერთთან ერთობისა და ზიარებისთვისაა შექმნილი და თუ ის შეწყვეტს ღმერთთან ურთიერთობას, აღარ იქნება ნამდვილი ადამიანი. არ არსებობს ისეთი ცნება, როგორიცაა "ბუნებრივი ადამიანი", რომელიც ღმერთს დაცილებულია: ღმერთს მოწყვეტილი ადამიანი უკიდურესად არაბუნებრივ მდგომარეობაშია. მაშასადამე, ხატების დოგმატი ნიშნავს, რომ ღმერთი ადამიანის არსების უშინაგანესი ცენტრია. ღვთიური - ადამიანურობის განმსაზღვრელი ელემენტია და თუ ვკარგავთ ღვთიურ აზრს, ვკარგავთ ადამიანურსაც.

ამის ძალიან შთმბეჭდავი დადასტურებაა ის, რაც დასავლეთში ხდება რენესანსის დროიდან მოყოლებული და უფრო შესამჩნევი გახდა ინდუსტრიული რევოლუციის შემდეგ. მზარდ სეკულარიზმს თან ახლავს საზოგადოების მზარდი დეჰუმანიზაცია. ამის ყველაზე ნათელი მაგალითია კომუნიზმის ლენინურ-სტალინური ვერსია, რომელიც საბჭოთა კავშირში იყო. აქ ღმერთის უარყოფას მუდამ თან ახლდა ადამიანის პიროვნული თავისუფლების სასტიკი დათრგუნვა. ეს სულაც არ არის გასაკვირი, რადგან ადამიანის თავისუფლებისა და მისი ღირსების დაცვისათვის ერთადერთი საფუძველი იმის რწმენაა, რომ თითოეული ადამიანი ღმერთის ხატებადაა შექმნილი.

ადამიანი შექმნილია არა მხოლოდ ღმერთის ხატებად, არამედ, უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, სამება ღმერთის ხატებად. ყველაფერი, რაც ზემოთ ვთქვით "სამებაში ცხოვრების" შესახებ უფრო მეტ ძალას იძენს, როდესაც გამოთქმულია ღმერთის ხატების დოგმატის ტერმინებში. რადგან ღმერთის ხატება ადამიანში სამება ღმერთის ხატებაა, ადამიანი, ისევე როგორც ღმერთი, თავის ჭეშმარიტ ბუნებას სხვასთან ურთიერთობით ახორციელებს. ხატება ნიშნავს ურთიერთობას არა მხოლოდ ღმერთთან, არამედ სხვა ადამიანებთანაც. ისევე, როგორც სამი საღმრთო პირი ერთმანეთში და ერთმანეთისათვის ცხოვრობს, ასევე ადამიანიც, რომელიც სამების ხატადაა შექმნილი, ნამდვილი პიროვნება ხდება მაშინ, როდესაც სამყაროს სხვისი თვალით ხედავს, როდესაც სხვის სიხარულსა და მწუხარებას გაითავისებს. თითოეული ადამიანი უნიკალურია და შექმნილია სხვებთან ურთიერთობისათვის.

"მორწმუნეებმა მთელ სამწყსოს როგორც ერთ პიროვნებას უნდა შევხედოთ... და მზად ვიყოთ სიცოცხლე გავწიროთ მოყვასისათვის" (წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი).

"არ არსებობს ცხონების სხვა გზა, გარდა იმისა, რომელიც მოყვასზე გადის..." გულის სიწმინდე ნიშნავს, რომ როდესაც ხედავ ცოდვილს ან ავადმყოფს, მისდამი თანაგრძნობა აღგეძვრება და გული მოგილბება" (წმ. მაკარის ჰომილიები). "ყველა ჩვენგანი მოყვასის განცდებს უნდა განვიცდიდეთ, როგორც საკუთარს. უნდა ვიტანჯებოდეთ და ვტიროდეთ მოყვასთან ერთად და ისე უნდა მოვიქცეთ, თითქოს მის სხეულში ვიყოთ. თუ მას რაიმე განსაცდელი დაატყდება თავს, ისეთივე მწუხარებას უნდა განვიცდიდეთ, როგორიც საკუთარი განსაცდელის დროს გვექნებოდა” (უდაბნოს მამების გამონათქვამები). ეს კი ჭეშმარიტია სწორედ იმიტომ, რომ ადამიანი სამება ღმერთის ხატებადაა შექმნილი.